İnsan vücudunda hücrelerin tamamı belirli bir ritim ile çalışır ve hücrelerin çalışmaları, günlük ritimlerini kontrol eden saat sistemi vardır. Vücudun tüm senkronizesi, beyin sisteminin oluşturduğu uyarı ile çalışır. Bu senkronizenin günlük sürdürülebilmesinde ışık büyük etkendir. İnsan vücudundaki hücreler ışığa göre tepki verir ve döngüyü ona göre tamamlar. Sirkadiyen aydınlatma insan odaklı aydınlatma olarak ifade edilir ve sirkadiyen ritim aralıksız olarak çalışmasını sağlar.
Sirkadiyen Aydınlatma Neden Tercih Edilir?
İnsan bedeni üzerinde sirkadiyen ritmi, aydınlatma tarafından etkilendiği yapılar araştırmalar ile tespit edilmiştir. İnsan odaklı aydınlatma, elektrik ışığının, sirkadiyen ritmi üzerindeki etkiyi azaltmayı amaçlar. Bu etkinin azaltılması, insan sağlığını destekleyecektir. İnsan vücudunun sirkadiyen ritminin ışık kavramı ile etkilenmesi ve uygulanabilmesi için siradiyen aydınlatmaları tercih edilir.
Sirkadiyen Aydınlatma Tasarımı
Ev ya da iş hayatında zamanın büyük bir bölümü binalarda geçirilmektedir. Bunun için binaların aydınlatma tasarımları, insan sağlığına en faydalı olacak şekilde planlanmalıdır. Aydınlatma sistemleri ile ortamın sirkadyen ritminin düzenlenmesi mümkündür.
Sirkadiyen tasarımlarındaki amaç gün ışığının ortamda daha fazla tutulabilmesidir. Coğrafi konum ve hava şartlarından dolayı binalarda insanlar sirkadiyen ritmini tetiklemeyi sağlayacak gün ışığı oranına maruz kalamayabiliyor.
Bu ritmi oluşturabilmek için bina iç aydınlatma tasarımları özel çalışmalar ile sirkadiyen ritmine göre yapılmalıdır. Aydınlatma tasarımlarında kullanılan armatürlerin renkleri, parlaklığı, gün ışığı döngüsüne göre tasarlanmalıdır. Sirkadiyen tasarımı oluşacak ışık döngüsü ile biyolojik ritmi etkileyecektir.
Aydınlatma Yoğunluk Ayarı
Sirkadiyen (insan odaklı) aydınlatma birçok yönü ile avantaj sağlayan uygulamalar olarak bilinir.
İnsan odaklı aydınlatma sistemlerinin uygulanmasında ve tasarımında dikkat edilen yaklaşımlar şunlardır;
- Yoğunluk ayarı,
- Renk ayarı,
- Uyaran ayar,
Tasarımlar hazırlanırken, gün ışığının oluşturacağı günlük döngüye göre armatürlerin parlaklığı (yoğunluğu) karartma sistemi kullanılarak, kontrollü bir şekilde oluşması sağlanır. Işık sistemleri, günün saatlerine ve gün ışığı yoğunluk durumuna göre ayarlanır. Sabahın ilk saatlerinde yoğunluk daha düşük, gün ortasında yüksek, akşam saatlerinde yine düşük olacak şekilde yoğunluk ayarı yapılır.
Aydınlatma Renk Ayarı
İnsan sağlığı ve sirkadiyen ritmin oluşması için hücrelerin ışık etkisiyle uyarılması gerekir. Işığın gece ve gündüz döngüsü ile renk ayarı yapılır. Aydınlatma tasarımlarında, gece gündüz döngüsü taklit edilir ve ışığın renk sıcaklığı, yoğunluğu buna göre değiştirilmeye çalışılır.
İnsan biyolojik olarak güneş ışığının yoğun olduğu saatlerde uyanık olur ve daha soğuk renk sıcaklıkları yaşar. Binalarda, insanların daha uyanık olması ve dikkatlerinin artırılması gereken zaman için soğutucu renk sıcaklık ayarları yapılır.
Sıcak renk sıcaklık ayarları, insanların uykuya daldığı ve uyandığı zamanın gün ışığını gösterecek şekilde yapılır. Renk sıcaklığı ayarları, günün herhangi bir saatinin gün ışığı yoğunluğuna göre yapılır.
Aydınlatma Uyaran Ayarı
Aydınlatma teknolojisin gelişmesi sayesinde, birçok olumsuz durum olumlu gibi gösterilebilmektedir. İnsan odaklı aydınlatma sistemlerinde, uyaran ayarı, ışık dalga boylarını değiştirmektedir. Uyaran ayarı, gün ışığının yoğunluk oranını ve değişimini yakından takip ve taklit eder.
Gün ortası ya da akşam saatlerinde, renk sıcaklığı değişimi olmadan mavi ışık dalga boylarının azaltılmasını sağlayacak şekilde programlanmasını sağlayan ayarlardır. Uyaran ayarı ile kötü mavi ışık dalga boylarını, iyi mavi ışık dalga boylarıyla değiştirebilirsiniz. Gelişen teknoloji bunu sağlamaktadır.
İnsan Odaklı Aydınlatma
Sirkadiyen yani insan odaklı aydınlatma, ışık kaynaklarının, insan vücuduna en faydalı olacak şekilde kullanılmasını sağlar. Yaşanılan ortamın yapı ve konumuna göre doğal güneş ışığından farklı miktar ve renk sıcaklık oranlarında faydalanırız. Kapalı mekanlarda yapay ışık kaynakları kullanıldığından, sabit renk ve ışık şiddeti insan sağlığı açısından olumsuz etkilere neden olur.
İnsan kaynaklı aydınlatma sistemleri ile yapay ışığın, doğru zamanda, biyolojik, psikolojik ve görsel etkileri düzenlenir ve insanların yaşam konforu artırılabilir. Bu aydınlatma sistemlerindeki asıl hedef ışık kaynaklarının etkilerinin verimli şekilde kullanılmasını sağlayabilmektir.
İnsan Odaklı Aydınlatma Uygulama Alanları
Binalarda, estetik görüntülerin oluşturulabilmesi için çeşitli mimari çalışmalar yapılır. Doğru aydınlatma yapılmaya çalışılırken, yaşam konforu ve insan psikolojisi ön planda tutulmalıdır. İnsan odaklı aydınlatma uygulama alanları arasında şunlar gösterilebilir.
- Ofisler,
- Hastaneler,
- Okullar,
- İnsan sağlığı açısından önemli olan kapalı mekanlar,
Işığın insan üzerinde oluşturduğu tüm etkiler hesaplanarak, insan odaklı aydınlatma sistemleri, sağlık ve verimlilik açısından en yüksek faydayı oluşturması sağlanmalıdır. Doğru aydınlatma, çalışanların verimliliğini de artıracaktır. İnsan vücudu, uyku ve uyanıklık ritmini 24 saat döngüsü ile yapar. Işık sistemleri insan üzerinde bu döngünün tam zamanlı olarak oluşmasına katkı sunar.
Sirkadiyen Ritim
Sirkadiyen ritim, insan vücudunun düzenli olarak çalışmasını sağlayan ve hücreleri kontrol eden sistemdir. Sirkadiyen ritim döngüsünde, günlük hayatta tekrarlanan, davranışsal, zihinsel ve fiziksel değişkenlikler görülür. İnsan üzerinde, sirkadiyen ritmi etkileyen çeşitli etkenler vardır.
Bunlar çevresel etkenler olarak sıralanırken, en büyük etki ve en önemlilerinin başında ışık gelmektedir. İnsan vücudu, ortamın ışık yoğunluk seviyesine göre yani aydınlık karanlık durumuna göre hormon salgılar. Bu hormonlar, uyku ve uyanıklık durumlarının kendiliğinden oluşmasını ve sağlıklı yaşam için döngünün oluşmasını sağlar.
Aydınlatmaya Neden İhtiyaç Duyarız
Aydınlatma sistemleri, güneş ışığının yetersiz kaldığı alanlarda ihtiyaç duyulan ışık kaynağının oluşturulmasını sağlar. İnsan odaklı olan aydınlatmalarda, ışığın doğru şekilde ve zamanda kullanılması önemlidir.
Işık zamanlaması ve yoğunluğu doğru ayarlandığında, insan vücudunun uyarılmasını, sakinleşmesini, performansının artırılmasını sağlar. Günlük aktivitelerin düzenli olarak yapılabilmesi için her alanda ışığa ihtiyaç duyulur. Gün ışığı döngüsü, insan vücudu sirkadiyen ritminin oluşmasını sağlar.
İnsan odaklı aydınlatma ihtiyaçları, bulunulan kapalı alanlarda, yaşam konforunu artıracak şekilde özel yapılan tasarımlarla sağlanır. Işık yoğunluk, renk ve uyaran ayarları ile ihtiyaç duyulan ışık sağlanmış olur.